PAN informacje

Zajmowany przez gatunki roślin obszar nie ma charakteru stałego, jego linie brzegowe zmieniają się w czasie. O sposobach przedstawiania granic w biogeografii pisze prof. Adam Boratyński z Instytutu Dendrologii PAN w tekście „Granice występowania organizmów” w najnowszym numerze magazynu PAN „Academia”.

Gatunki roślin, ich formacje oraz biomy (jednostki przestrzeni mające podobny klimat) występują na określonych obszarach, które mają swoje krańce. Granicą występowania roślin, którą najłatwiej zobaczyć, są góry. Zasięg roślinności determinuje tam temperatura.

Miejsca, gdzie można spotkać określone gatunki, przedstawiane są na mapach. „Zjawiska geograficzne najpełniej są prezentowane w formie kartograficznej, w postaci map zasięgów geograficznych taksonów czy zhierarchizowanych jednostek fitosocjologicznych (od zespołów roślin po jednostki wyższego rzędu: krajobrazy roślinne, formacje roślinne i biomy)” – pisze prof. Adam Boratyński.

Mapy wyznaczające krańce

Jako pierwsi opisem granic obszarów występowania taksonów zajęli się filozofowie starożytni: Teofrast z Erezu i Piliniusz Starszy. Geografowie zaczęli używać formy kartograficznej w XIX wieku. W połowie XX wieku mapy pokazywały zasięgi występowania gatunków roślinnych za pomocą linii łączącej krańcowe stanowiska. Dziś takie mapy prezentują dane na siatkach kwadratów. Pierwotnie mapy kartograficzne miały za zadanie wskazywać miejsca, które można eksploatować pod względem gospodarczym.

Ciekawą metodą określającą historyczny obszar, na którym rosły rośliny, są mapy izopolowe opracowane w ubiegłym wieku przez prof. Władysława Szafera, pracownika Uniwersytetu Jagiellońskiego i wiceprezesa PAN. Na takich mapach zmiany granic występowania określa się za pomocą profili pyłkowych (czyli procentowego składu gatunkowego pyłku w przekroju pionowym przez skały osadowe w różnym wieku geologicznym, a konkretnie torfów lub osadów dennych jezior sprzed nawet 125 tys. lat).

Zmiany klimatu powodują przesuwanie granic

Prof. Boratyński na łamach magazynu zauważa: „Postępujące obecnie ocieplenie klimatu może powodować – i z pewnością spowoduje – kolejne korekty granic zasięgów organizmów żywych, które mogą zredukować lub rozszerzyć obszary występowania, i to nie tylko potencjalne, lecz także zrealizowane, mimo coraz to większego stopnia zurbanizowania. Być może pod tym kątem należałoby rozpatrywać gwałtowne niekiedy poszerzanie zasięgów geograficznych przez gatunki ekspansywne czy też wkraczanie gatunków rzadko występujących i chronionych na siedliska antropogeniczne”.

W artykule znajdziemy także słowniczek terminów biogeograficznych.

Prof. Adam Boratyński jest emerytowanym profesorem Instytutu Dendrologii Polskiej Akademii Nauk w Kórniku. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na systematyce, zmienności i geografii roślin drzewiastych.

Artykuł prof. Adama Boratyńskiego „Granice występowania organizmów” na s. 76-79 w magazynie PAN „Academia”.

Pełne elektroniczne wydanie nr 2/66/2021 magazynu „Academia”.