PAN informacje

Opracowanie pt. „Delimitacja miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze” powstało we współpracy z Ministerstwem Rozwoju dla potrzeb Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Celem tego studium było skierowanie wysiłków polityki regionalnej na miasta istotne z punktu równoważenia systemu osadniczego kraju.

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN aktywnie bierze udział w pracach badawczo-rozwojowych, związanych z polityką regionalną i przestrzenną Polski. W roku 2000 przygotowano „Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju”. Od 2007 r. Instytut koordynował prace merytoryczne nad Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. Corocznie od 12 lat opracowywane są dla rządu raporty nt. stanu zaawansowania prac planistycznych w gminach. Realizowane są też projekty w międzynarodowych programach ESPON, ewaluacje transportowe i in. Ostatnio pracownicy Instytutu brali udział w opracowaniu koncepcji audytu krajobrazowego i delimitacji obszarów problemowych. Z opracowań IGiPZ PAN od wielu lat korzystają najważniejsze urzędy i instytucje centralne: Kancelaria Prezydenta RP, Sejm i Senat RP, ministerstwa, a także samorządy.

W ostatnim czasie przygotowane zostało przez prof. Przemysława Śleszyńskiego opracowanie pt. „Delimitacja miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze” (link: https://www.mr.gov.pl/strony/aktualnosci/wsparcie-rozwoju-srednich-miast/). Powstało ono we współpracy z Ministerstwem Rozwoju dla potrzeb Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Celem tego studium było skierowanie wysiłków polityki regionalnej na miasta istotne z punktu równoważenia systemu osadniczego kraju. Zwracano bowiem uwagę, że w miastach średnich (poniżej stolicy województwa i powyżej 20 tys. mieszkańców) występują niepokojące tendencje depopulacyjne oraz związane z traceniem funkcji – przemysłowych, usługowych, edukacyjnych, kulturalnych, itd. Ulega rozproszeniu zabudowa wokół miast, podnosząc koszty obsługi ludności i firm. Niektóre z miast, np. Tarnów, Bytom, Łomża, Ostrołęka i in. w perspektywie najbliższych kilku dekad są zagrożone spadkiem liczy ludności o 35-50% i znacznym postarzeniem się populacji. To wszystko może doprowadzić do bardzo niekorzystnych procesów marginalizacyjnych i kryzysu, w tym finansów samorządowych. Niezadowalające tempo wzrostu miast średnich względem innych kategorii miast, a niekiedy wyraźne pogarszanie się wskaźników społeczno-gospodarczych jest wynikiem procesów polaryzacyjnych, związanych m.in. z hipertrofią Warszawy i innych najbardziej atrakcyjnych aglomeracji. Największe ośrodki „wypłukują” funkcje wyższego rzędu, ale też kurczące się zasoby migracyjne. Skala problemów depopulacyjnych jest przy tym znacznie poważniejsza, bowiem w związku z otwarciem rynków pracy na Zachodzie ujawnił się też silny drenaż zagraniczny, nierejestrowany przez „oficjalne” bilanse ludności.

W delimitacji, której szczegóły opisano pod podanym wyżej linkiem, wskazano 122 miasta średnie, wymagające szczególnego wsparcia w postaci zachęt inwestycyjnych, pobudzenia aktywności gospodarczej, itd. Miasta te w największym stopniu w ostatnich latach traciły swoją pozycję w systemie osadniczym, „wypłukiwane” były z nich różne funkcje, przewidywane są największe problemy demograficzne. Wskazuje się na potrzebę reindustrializacji, zwłaszcza w byłych miastach wojewódzkich, które straciły ten status podczas reformy administracyjnej w roku 1999 a także decentralizacji funkcji, np. zarządzania. Potrzebne są działania sprzyjające poprawie spójności sieci osadniczej, między innymi poprzez inwestycje infrastrukturalne, polepszanie dostępności transportowej do głównych ośrodków, np. wojewódzkich. Miasta muszą być również bardziej atrakcyjne dla migrantów jako miejsce zamieszkania - poprzez ofertę edukacyjną, kulturalną, itp. Będzie to w przyszłości przedmiotem bardziej pogłębionych analiz.

Prezentacja

prof. Przemysław Śleszyński, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN