PAN informacje

Czy należy nosić maseczki? Czy można się zarazić wirusem od psa? Po co są kwarantanny, skoro można wykonać test na obecność wirusa? Kiedy epidemia się skończy? Polska Akademia Nauk otrzymuje wiele pytań w sprawie pandemii. Odpowiedzi zebraliśmy w tym materiale. Będziemy go aktualizować na bieżąco w miarę pojawiania się nowych wątków i ustaleń naukowych.

• Data publikacji FAQ: 25 marca 2020 r.
• Data ostatniej aktualizacji FAQ: 14 kwietnia 2020 r.
• Data aktualizacji jest widoczna przy danym temacie wraz z dodanym tekstem.

Odpowiedzi przygotowali:

• dr hab. Edyta Paradowska, Instytut Biologii Medycznej PAN w Łodzi;
• dr hab. Egbert Piasecki, Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda PAN we Wrocławiu.

Konsultacja:

• prof. dr hab. Brygida Knysz, Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych, Chorób Wątroby i Nabytych Niedoborów Odpornościowych Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu.

Serdecznie dziękujemy autorom za opracowanie i poświęcony czas.

1. Czy to prawda, że nowy koronawirus powstał w laboratorium?

Analizy materiału genetycznego wirusa SARS-CoV-2 wykazały, że wirus powstał w sposób naturalny i nie jest wynikiem manipulacji genetycznych. Przy pojawieniu się każdego nowego wirusa rozlegały się głosy, że stworzył go człowiek. Jak dotąd nigdy nie zyskało to potwierdzenia, a wykonywane w kolejnych latach badania uprawdopodobniały naturalne pochodzenie.

2. Czy maseczka chroni przed zarażeniem nowym koronawirusem?

Profesjonalne maseczki wraz goglami i pełnym strojem ochronnym stanowią zabezpieczenie przed zakażeniem. SARS-CoV-2 rozprzestrzenia się drogą kropelkową i noszenie maseczek ochronnych jedynie ogranicza ryzyko zakażenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rekomenduje stosowanie maseczek ochronnych przez osoby zakażone koronawirusem, gdyż zmniejszają one znacznie emisję wirusa do otoczenia. WHO rekomenduje też stosowanie maseczek przez osoby pozostające w bliskim kontakcie z chorymi na COVID-19. Ze względu na ograniczenia w dostępności maseczek, WHO zaleca ich rozsądne stosowanie. Maseczki i półmaski noszone zwykle na ulicy niekoniecznie chronią nas przed zakażeniem, a ich skuteczność zależy od właściwości maseczki, szczelności jej przylegania do twarzy i prawidłowego sposobu użytkowania.

[Aktualizacja z 14.04.2020 r.] Zgodnie z wytycznymi WHO z 6 kwietnia 2020 roku, CDC (Centers for Disease Control and Prevention) oraz Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC, ang. European Centre for Disease Prevention and Control) z 8 kwietnia 2020 roku, maski medyczne i chirurgiczne powinny być priorytetowo przeznaczone dla personelu medycznego i osób opiekujących się osobami zakażonymi. Ze względu na zwiększoną liczbę osób zakażonych i często bezobjawową postać zakażenia, zdaniem CDC i ECDC należy rozważyć stosowanie maseczek niespecjalistycznych (materiałowych) szczególnie w miejscach, w których trudno zachować bezpieczną odległość od innych osób, np. w sklepach i środkach komunikacji publicznej. WHO nie zaleca ani nie przestrzega przed stosowaniem tego typu maseczek. Zwraca natomiast uwagę, że ich skuteczność może zależeć od liczby warstw tkaniny, oddychalności, wodoodporności, kształtu i dopasowania do twarzy. Stosowanie maseczki materiałowej ma na celu ograniczenie transmisji śliny i innych wydzielin podczas kaszlu, kichania i mówienia.

Bezpieczne użytkowanie masek ochronnych:

• Przed użyciem maseczki dokładnie umyj lub zdezynfekuj ręce.
• Przyłóż maseczkę do twarzy i upewnij się, że szczelnie zakrywa usta i nos; zwróć uwagę, aby dokładnie przylegała do twarzy.
• Unikaj dotykania maseczki podczas jej użytkowania.
• Przy zdejmowaniu nie dotykaj przedniej części maski, ale rozwiąż ją z tyłu.
• Po zdjęciu maski lub dotknięciu jej przedniej części dokładnie umyj i zdezynfekuj ręce.
• Wymień maseczkę na nową, gdy stanie się wilgotna.
• Nie należy ponownie używać masek jednorazowych. Po każdym użyciu należy je wyrzucać do zamykanego pojemnika.
• Maseczki materiałowe powinny być prane i prasowane po każdym użyciu.

WHO podkreśla, że noszenie maseczki nie zapewnia całkowitej ochrony przed zakażeniem. Trzeba zatem zachować w pełni pozostałe elementy działań ochronnych.

3. Dlaczego nie zaleca się noszenia maseczek przez osoby spoza personelu medycznego?

Uwaga od redakcji: to pytanie i odpowiedź pochodzą z 25 marca 2020 r. Pozostawiamy je dla pełnej przejrzystości. Przypominamy, że zalecenia w sprawie maseczek zmieniały się. Z aktualnymi można się zapoznać w punkcie drugim.

Główny Inspektorat Sanitarny nie zaleca noszenia maseczek do użytku codziennego. Zwykle używane są najprostsze maseczki, których w dodatku nie wymienia się przez dłuższy czas. Zawilgocona od oddechu maseczka może stać się rezerwuarem drobnoustrojów pochodzących zarówno ze środowiska zewnętrznego, jak również z jamy ustnej użytkownika. Tylko prawidłowo użytkowane maseczki lub osłony twarzy mogą ograniczyć ilość wdychanego materiału biologicznego.

4. Po co są przymusowe kwarantanny u osób z podejrzeniem zakażenia, skoro można zrobić test na obecność koronawirusa?

Kwarantanna ma na celu odseparowanie osób, które miały lub potencjalnie mogły mieć kontakt z wirusem, lecz jeszcze nie zachorowały. W początkowym okresie zakażenia test nie zawsze zdoła wykryć obecność wirusa np. w przypadkach, gdy jego ilość jest mniejsza niż próg wykrywalności testu. Dodatni wynik testu jest możliwy po 2 dniach od zakażenia, jednak ujemny w tym czasie nie wyklucza zakażenia. Uważa się, że u osoby zainfekowanej SARS-CoV-2 dodatni wynik pojawia się do 7 dni od zakażenia. Ponadto na wynik testu trzeba czekać nieraz wiele godzin. Tak zwane szybkie testy są niestety mniej dokładne i mogą dać fałszywie pozytywne lub fałszywie negatywne wyniki, szczególnie w początkowym okresie zarażenia.

5. Czy gorąca kąpiel lub sauna zapobiegają zakażeniu nowym koronawirusem?

Nie, w czasie gorącej kąpieli lub sauny ciało człowieka nie rozgrzewa się do temperatur zdolnych zabić wirusa w organizmie. Jedyny efekt może polegać na ogólnie lepszej kondycji po takich zabiegach, co może wzmocnić siły obronne organizmu.

6. Czy suszarki do rąk zabijają nowego koronawirusa?

Nie. Temperatura powietrza z suszarki jest zbyt niska, a czas oddziaływania zbyt krótki, aby zabić wirusa. Użycie suszarki (w szczególności w toaletach publicznych) może natomiast rozprzestrzeniać wirusy i ułatwić zakażenie osób z otoczenia.

7. Czy lampy UV zabijają nowego koronawirusa?

Promieniowanie UV zabija wirusa. Jednakże trzeba pamiętać, że musi to być promieniowanie o odpowiedniej długości, natężeniu i czasie działania. Parametry UV niezbędne do inaktywacji wirusa są szkodliwe dla człowieka i absolutnie takie naświetlanie nie może być stosowane do odkażania np. rąk.

8. Czy picie ciepłej wody wypłucze nowego koronawirusa z organizmu?

Absolutnie nie. Receptory dla wirusa są już w jamie ustnej. Wirus wnika tam do komórek i stajemy się zakażeni. Picie i jedzenie czegokolwiek nie wpłynie na ten stan. Picie ciepłej wody łagodzi jedynie objawy związane z zakażeniem np. ból gardła.

9. Czy picie alkoholu chroni przed nowym koronawirusem?

Nie. Podobnie jak nie chroni przed grypą, katarem, zapaleniem spojówek.

10. Czy można odkażać ręce wódką?

Wódka, czyli etanol w stężeniu 40%, jest za słaba do skutecznego odkażenia. Do odkażania powierzchni zaleca się stosowanie 70% roztworu alkoholu.

11. Czy można się zakazić nowym koronawirusem od zwierząt domowych?

Prawdopodobnie nie. Nowy koronawirus jest wirusem człowieka. Jest on gatunkowo swoisty, czyli zakażenia międzygatunkowe są zazwyczaj nieskuteczne. Być może są możliwe naturalne zakażenia niektórych małp.

[Aktualizacja z 14.04.2020 r.] Przeprowadzone testowanie zwierząt hodowanych przez człowieka wskazuje, że psy, świnie i ptaki nie replikują wirusa. Mogą być więc co najwyżej chwilowymi biernymi nosicielami wirusa bez możliwości przekazywania zakażenia. Natomiast badania kotowatych (kot domowy, tygrys w zoo) i fretek wykazały, że są one wrażliwe na zakażenie SARS-CoV-2 i wirus może się przenosić pomiędzy tymi zwierzętami, aczkolwiek nie wywołuje istotnych objawów chorobowych. Nie potwierdzono dotychczas możliwości transmisji wirusa z kota na człowieka.

12. Czy komary przenoszą nowego koronawirusa?

Nie. Przenoszenie wirusów przez stawonogi, takie jak komary lub kleszcze, jest możliwe tylko wtedy, gdy wirus jest w stanie przetrwać w organizmie stawonoga i znaleźć się w aparacie kłująco-ssącym zwierzęcia. Koronawirusy nie mają takich właściwości.

13. Czy jedzenie czosnku, cebuli i miodu uchroni mnie przed nowym koronawirusem?

Nie. Jednakże produkty te mają właściwości przeciwbakteryjne i prozdrowotne. Wzmocnienie organizmu może złagodzić objawy choroby wirusowej.

14. Czy witamina C zapobiega zakażeniu nowym koronawirusem i wspomaga leczenie?

Witamina C nie zapobiega zakażeniu nowym koronawirusem. Zażywanie witaminy C zaleca się osobom cierpiących na niedobory tej witaminy.

15. Czy szczepionki na inne choroby zakaźne chronią przed nowym koronawirusem?

Nie. Szczepionki chronią tylko przed tymi czynnikami chorobotwórczymi, przeciwko którym są skierowane. Trzeba jednak pamiętać, że każda choroba jest niekorzystna dla organizmu. Zakażenie wirusem grypy może prowadzić do powikłań i często powoduje kilkutygodniowe osłabienie, co zwiększa podatność na inne infekcje. Ponadto wirus grypy uszkadza komórki nabłonkowe dróg oddechowych, które mogą stać się łatwymi wrotami wnikania koronawirusa. To wszystko może sprawić, że przebieg choroby będzie cięższy.

16. Czy w czasie epidemii powinno się szczepić dzieci zgodnie z kalendarzem szczepień?

Tak, z zachowaniem podstawowych środków ostrożności i po konsultacjach z lekarzem. Warto rozważyć niewielkie przesunięcie w czasie terminu szczepienia. Dzieci są wrażliwe na zakażenie koronawirusem, ale na szczęście przechodzą infekcję łagodnie lub bezobjawowo. Szczepieniom poddajemy wyłącznie dzieci zdrowe, które nie miały kontaktu z osobą zakażoną koronawirusem. Należy pamiętać, że choroby, przed którymi mają chronić szczepionki z kalendarza szczepień, nie przestają zagrażać w okresie pandemii koronawirusa.

17. Czy leki antywirusowe chronią przed zakażeniem nowym koronawirusem i wspomagają leczenie?

Nie dysponujemy lekiem przeciwwirusowym działającym bezpośrednio na nowego koronawirusa. Lekarze próbują stosować różne leki, w tym skierowane przeciwko innym wirusom. W niektórych przypadkach uzyskano efekty, które można uznać za wspomagające leczenie. Jednakże nie u wszystkich pacjentów udaje się uzyskać pożądane wyniki. Pacjentom podaje się eksperymentalnie również leki o działaniu przeciwzapalnym, stosowane w innych jednostkach chorobowych oraz substancje, które są potencjalnymi lekami, niedopuszczonymi jeszcze do stosowania w normalnych warunkach. Na wiarygodne wyniki tych wszystkich prób musimy jeszcze poczekać.

18. Czy preparaty reklamowane jako „wzmacniacze odporności” chronią przed zakażeniem nowym koronawirusem?

Nie znamy preparatu, który chroni przed zakażeniem.

19. Czy ibuprofen negatywnie wpływa na pacjentów zakażonych nowym koronawirusem?

Pojawiły się takie informacje, jednakże dostępne raporty nie dają podstaw do takiej interpretacji. WHO wydawała sprzeczne komunikaty, a obecnie nie opowiada się przeciwko zażywaniu ibuprofenu w czasie zakażenia koronawirusem.

20. Czy nowy koronawirus jest groźniejszy od grypy?

Jest na pewno groźniejszy od wirusa grypy sezonowej i od ostatniej pandemicznej grypy (tzw. „grypy świńskiej” z 2009 r.). Na porównania COVID-19 z grypą Hong Kong (1968 r.), grypą azjatycką (1957 r.) i grypą hiszpanką (lata 1918-1919) musimy poczekać. Na grypę sezonową chorują corocznie na świecie setki milionów osób, z których umiera kilkaset tysięcy, a kilka milionów ma powikłania. Rozmiary pandemii koronawirusa są jeszcze znacznie mniejsze, a przede wszystkim nie znamy skali zakażeń bezobjawowych. Za kilka miesięcy będziemy dysponowali danymi, które pozwolą nam stwierdzić, do której z pandemii grypy możemy przyrównać zakażenia wywoływane przez nowego koronawirusa. SARS-CoV-2 jest bardziej zakaźny od wirusa grypy, nawet od szczepu odpowiadającego za pandemię w latach 2009-2010.

21. Kiedy epidemia się skończy?

Tego nikt nie wie. Trzeba raczej myśleć o miesiącach niż tygodniach.

22. Czy epidemia wyhamuje, gdy wiosną wzrosną temperatury?

Zmiany temperatury i wilgotności powietrza mogą do pewnego stopnia wpłynąć na żywotność i rozprzestrzenianie się wirusa. Koronawirus zachowuje większą aktywność w warunkach niskiej wilgotności i w niskich temperaturach. Obecnie nie wiadomo, czy zakażenia nowym koronawirusem będą mieć charakter sezonowy. Warto jednak mieć na uwadze, że kraje o ciepłym i tropikalnym klimacie mają obecnie również problem z koronawirusem.

23. Czy w czasie epidemii można pójść na spacer?

Zaleca się minimalizację kontaktów z osobami spoza gospodarstwa domowego. Jeśli spacer jest możliwy bez takich kontaktów (np. w ogrodzie wokół domu, po lesie w pobliżu domu), to nie stwarza on niebezpieczeństwa zakażenia innych lub siebie. Jednakże w warunkach miejskich zwykle jest to niemożliwe.

24. Czy są specjalne zalecenia ws. nowego koronawirusa dla kobiet w ciąży?

Nie zaobserwowano zwiększonej podatności kobiet ciężarnych na zakażenie SARS-CoV-2. Jednakże kobiety w ciąży należą do grupy podwyższonego ryzyka w przypadku innych zakażeń wirusowych wywołujących niewydolność oddechową. Nie potwierdzono natomiast dotychczas transmisji dopłodowej wirusa. Ze względu na występowanie różnych problemów zdrowotnych, wskazane jest zasięgnięcie porady lekarza.

25. Czy przesyłki z Chin (oraz innych krajów, a także krajowe) przenoszą nowego koronawirusa?

Przesyłki z Chin nie stanowią zagrożenia epidemiologicznego ze względu na długi czas transportu. Koronawirusy poza organizmem człowieka giną stosunkowo szybko. W zależności od warunków (temperatura, wilgotność) i typu powierzchni zachowują właściwości zakaźne zwykle od kilku godzin do kilku dni. Analiza łańcuchów zakażeń wskazuje, że wirus przenosi się przez kontakt pomiędzy ludźmi na niewielką odległość (zwykle do 1 m).

26. Czy bezpieczne są owoce, warzywa i inna żywność sprowadzana w szczególności z krajów południowej Europy?

Właściwości wirusa i epidemiologiczna analiza przebiegu obecnej pandemii wskazują, że wirus nie przenosi się drogą pokarmową. Zgodnie z aktualną wiedzą nie ma dowodów na to, że żywność może być źródłem lub pośrednim ogniwem transmisji wirusa SARS-CoV-2 (stanowisko Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności, EFSA). Wobec powyższego należy przyjąć, że towary sprowadzane z krajów Europy południowej nie grożą zakażeniem.

27. Czy leki na nadciśnienie i cukrzycę wpływają na zakażenie koronawirusem?

Pojawiło się wiele doniesień, że niektóre leki stosowane w nadciśnieniu (inhibitory konwertazy angiotensyny I, antagoniści receptorów dla angiotensyny II) i cukrzycy (pioglitazon) mogą wpływać (raczej niekorzystnie) na przebieg zakażenia koronawirusem. Twierdzenia te wymagają jednak dalszych, pogłębionych analiz. Trzeba na przykład ocenić czy obserwowane efekty wynikają ze stosowania tych leków, czy ze stanu pacjenta wymagającego stosowania określonych leków. Nie zaleca się obecnie osobom stosującym wyżej wymienione leki zmiany leczenia.

28. Jak stwierdzić, że ktoś przebył zakażenie nowym koronawirusem?

Obecnie stosowane testy pozwalają wykryć materiał genetyczny wirusa. Wskazują więc na aktualnie toczące się zakażenie. Dostępne są także testy wykrywające swoiste przeciwciała, które organizm wytwarza po kontakcie z patogenem. Osoby, które przebyły zakażenie będą seropozytywne (czyli mające przeciwciała anty-koronawirus). Jest to szczególnie ważne w przypadku przebycia bezobjawowego przebiegu zakażenia i pozwoli ocenić w przyszłości, jaka część populacji przebyła je, nie mając świadomości zakażenia.

29. Czy ozdrowieńcom zagraża ponowne zachorowanie?

Tego jeszcze nie wiadomo. Można przypuszczać, że będzie podobnie, jak w przypadku innych koronawirusów człowieka. Są to znane od dawna koronawirusy, które wywołują lekkie zachorowania określane jako przeziębienia wirusowe. W przypadku tych koronawirusów możliwe jest czasami ponowne zakażenie, ale jego przebieg jest zwykle łagodny.

30. Czy grupa krwi ma znaczenie w przebiegu zakażenia nowym koronawirusem?

Jest tylko jedno doniesienie na ten temat. To zbyt mało, aby wyciągać jakiekolwiek wnioski.

31. W jakich wydzielinach osoby zakażonej znajduje się koronawirus?

Obecność koronawirusa wykazano dotychczas w ślinie, wydzielinie z nosa, wymazach z jamy nosowo-gardłowej, popłuczynach oskrzelowo-pęcherzykowych, łzach, krwi, moczu i kale osoby zakażonej.

32. Jak długo wirus obecny jest w naszym organizmie?

Dotychczasowe badania wykazują, że ilość koronawirusa w wymazie z gardła i w plwocinie jest najwyższa po 5-6 dniach od wystąpienia objawów. Tzw. miano wirusa jest wyższe u osób z ciężkim przebiegiem COVID-19. Wirus obecny jest w płynach ustrojowych osoby zakażonej nawet w przypadkach bezobjawowej postaci zakażenia. Aktualne wyniki badań wskazują, że obecność koronawirusa w wymazach z nosogardzieli osób chorych wykrywana jest do 20 dni od czasu diagnozy (w pojedynczych przypadkach ponad miesiąc). Okres inkubacji choroby wynosi najczęściej 3-5 dni, a całkowity okres rekonwalescencji nawet 6 tygodni.

33. Czy nowy koronawirus może mutować i przekształcić się w jeszcze zjadliwszą odmianę?

Mutacje wśród wirusów są zjawiskiem naturalnym. Oczywiście nie można wykluczyć powstania bardziej zjadliwego szczepu wirusa. Bardziej prawdopodobna jest ewolucja w przeciwnym kierunku. Z czasem przewagę powinny uzyskać szczepy wirusa wywołujące umiarkowane objawy chorobowe. Wirusy zabijające gospodarza lub wywołujące poważne objawy chorobowe mają mniejsze możliwości rozprzestrzeniania się. Przypuszczalnie wiele wirusów wywołujących obecnie zakażenia o przebiegu łagodnym wywoływało w przeszłości znacznie groźniejsze zachorowania.

34. Czy szczepionka przeciwko gruźlicy chroni przed nowym koronawirusem?

[Pytanie i odpowiedź dodane 14.04.2020 r.] Nie chroni. Raczej mamy do czynienia z mniejszą wrażliwością na szkodliwy wpływ zakażenia. Zaobserwowano, że kraje mające w kalendarzu szczepień szczepienie przeciwko gruźlicy (BCG) notują mniej przypadków objawowych i zgonów wywołanych COVID-19, a epidemia rozwija się z mniejszą dynamiką. Na świecie w 5 krajach nie było nigdy powszechnych szczepień BCG (USA, Kanada, Włochy, Belgia i Holandia). Ponadto w większości krajów Europy Zachodniej, Izraelu, Australii, Nowej Zelandii i Ekwadorze zrezygnowano z tej szczepionki. W Polsce szczepienie przeciwko gruźlicy znajduje się w kalendarzu szczepień obowiązkowych od 1955 r. Nie mamy pewności, czy obserwacja jest właściwie interpretowana. Być może chodzi o inny czynnik skorelowany z przeprowadzaniem szczepienia przeciwko gruźlicy. Kolejne pytanie dotyczy mechanizmu ochronnego działania szczepień w dzieciństwie na obecny przebieg zakażenia koronawirusem, w szczególności u osób starszych, które niejednokrotnie urodziły się przed wprowadzeniem szczepienia BCG. Możemy mieć natomiast do czynienia z efektem wytwarzania poszczepiennej odporności nieswoistej u osób młodych, przyczyniającej się do zmniejszenia wrażliwości na zakażenie SARS-CoV-2 u tych osób. Określenie odsetka osób z przeciwciałami (tzw. seroprewalencji) wykaże, czy szczepienie wpływa również na mniejszą dynamikę rozprzestrzeniania się wirusa w tej grupie osób.