PAN informacje

Mające ponad 3,5 tys. lat - najstarsze wyroby ze szkła odkryte na terenie Polski - pochodzą z Egiptu i Mezopotamii - wykazały analizy fizykochemiczne zabytków. Były to przede wszystkim ozdobne paciorki, które noszono jako biżuterię.

Naukowcy uważają, że szkło zaczęto produkować ok. 2300 lat p.n.e. w Mezopotamii, ale jego produkcja rozpowszechniła się na Bliskim Wschodzie dopiero ok. połowy II tysiąclecia p.n.e. Najnowsze analizy najstarszych szklanych wyrobów odkrywanych na terenie Polski wykazały, że przedmioty te pochodzą z Mezopotamii i Egiptu. Wykonano je 1600-1300 lat p.n.e. Pierwsze rodzime warsztaty pojawiły się dopiero w czasach wczesnego średniowiecza.

„Do tej pory mogliśmy tylko przypuszczać, skąd pochodzą te szklane ozdoby. Teraz, dzięki analizom fizykochemicznym mamy pewność. Stosując wyłącznie tradycyjną klasyfikację formalną tych przedmiotów, nie byłbym w stanie tego zrobić” – powiedział dr Tomasz Purowski z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie. Badania przeprowadzono w ramach grantu sfinansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.

Mowa głównie o szklanych paciorkach, które archeolodzy odkrywają w grobach i skarbach. Z czasem było ich coraz więcej, zwłaszcza po 1300 r. p.n.e. wśród społeczności określanej przez archeologów, jako kultura łużycka. Z XIII-IX w. p.n.e. znanych jest już ponad 3 tys. paciorków. Były to ozdoby szyi. Czasami stanowiły część wieloelementowych kolii. Kolia odkryta w Targowisku (Małopolskie) składała się z ok. 380 paciorków szklanych, bursztynowego rozdzielacza do kolii oraz złotych spiralek.

Najstarsze paciorki szklane wykonywano ze szkła, które było wyraźnie przejrzyste o barwie turkusowej, rzadziej koloru niebieskiego. W I tysiącleciu p.n.e. technologia była już bardziej zaawansowana - paciorki były dodatkowo dekorowane szkłem innej barwy.

Po pierwszej fali przedmiotów szklanych z terenu Bliskiego Wschodu na obecnych obszarach Polski nastąpił zalew wyrobów szklanych z terenów północnej Italii - wykazały najnowsze badania. Działo się to między ok. 1100 a 800 r. p.n.e. Udało się to stwierdzić, bo znacząco odróżniają się one składem chemicznym. Produkcja szkła w północnej Italii zbiegła się z okresem odpowiadającym dużym przeobrażeniom kulturowym na obszarach wschodniośródziemnomorskich - uważa dr Purowski.

„Wówczas nastąpił m.in. upadek cywilizacji mykeńskiej w Grecji. Produkcja szkła w Italii uzupełniała więc lukę, która powstała na skutek zakłócenia dostaw z terenów Egiptu i Bliskiego Wschodu” - powiedział archeolog. Po 800 r. p.n.e. ponownie „na rynek” wróciły produkty z obszaru Bliskiego Wschodu.

Z kolei od poł. III w. p.n.e. trafiły na nasze obszary przedmioty szklane wykonane w środkowonaddunajskich pracowniach celtyckich m.in. bardzo oryginalne bransolety szklane.

Dlaczego sprowadzano szkło z tak odległych rejonów do Europy Środkowej? Odpowiedź na to pytanie nie jest proste. „Można spekulować, że w zamian za szkło na południe sprowadzano m.in. bursztyn. Szkła z epoki brązu trafiały na nasze tereny tzw. szlakiem bursztynowym, prowadzącym z Italii, przez Bramę Morawską, do Polski” - uważa archeolog. Zdaniem archeologów wymiana ta odbywała się poprzez pośredników – nie ma dowodów na to, że szklanymi wyrobami handlowali nad Wisłą np. kupcy egipscy.

Badania składu chemicznego szkła zostały wykonane w dwóch laboratoriach odmiennymi metodami: metodą EPMA na Wydziale Geologii UW oraz metodą LA-ICP-MS na Wydziale Chemii UW. Na czym polegały? Dzięki wykryciu wysokiej zawartości tlenków sodu, potasu i magnezu wykazano, że wytopiono je przy użyciu popiołu roślin słonolubnych, czyli rosnących na zasolonym podłożu. A takie rośliny występują głównie na obszarach pustynnych i półpustynnych oraz nadmorskich znanych zarówno z Mezopotamii, jak i Egiptu.

„Do niedawna nie można było odróżnić okazów pochodzących z tych dwóch obszarów. Dopiero w ostatnich kilku latach badacze zwrócili uwagę, że szkła mezopotamskie różnią się od egipskich zawartością pierwiastków śladowych i na tej podstawie można je oddzielić” - opowiada Purowski.

Na razie eksperci nie są w stanie wskazać konkretnych hut szklarskich lub ich lokalizacji, z których pochodzą bliskowschodnie ozdoby szklane odkrywane m.in. na terenach Polski. „Ale kto wie, może w przyszłości uda się tego dokonać, wraz z postępem metod badawczych. Dziś jest na to za wcześnie" - kończy dr Purowski.

Źródło: www.naukawpolsce.pap.pl

Zdjęcia: Tomasz Purowski