PAN informacje

11 listopada 1918 r. Polska odzyskała niepodległość. Jednym z najważniejszych zadań odrodzonego państwa było ujednolicenie nazewnictwa geograficznego. Od tego zależało przecież sprawne funkcjonowanie poczty, kolei i całej administracji.

Ten ciekawy wątek porusza w kwartalniku „Nauka” prof. Sławomir Łodziński z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego.

„Odzyskanie niepodległości przez Polskę w listopadzie 1918 r. stworzyło zupełnie nową sytuację dla publicznego stosowania języka polskiego, a w tym także i dla nazewnictwa miejscowego. Po raz pierwszy stawał się on językiem urzędowym, a jego państwowa legitymizacja oznaczała przejście od tak charakterystycznej dla wieku XIX relacji „język – naród” do bardziej rozbudowanych i skomplikowanych związków w schemacie „język – naród – państwo”. Przed władzami odrodzonego państwa polskiego stanęły więc zadania, które były nie tylko związane z nadaniem mu jedynie oficjalnego statusu, ale także z koniecznością przyjęcia wspólnej i jednolitej dla całego terytorium kraju oficjalnej nomenklatury władz, urzędów, jednostek podziału terytorialnego oraz ustalenie, a w razie potrzeby repolonizacja, nazw miejscowości” – pisze prof. Łodziński.

Trudne początki

Początkowo nie istniała żadna instytucja standaryzująca nazewnictwo geograficzne. Nazwy były natomiast ustalane na potrzeby wydawania map topograficznych i spisów powszechnych. Pierwsze mapy topograficzne zaczął wydawać w 1919 r. Instytut Wojskowo-Geograficzny (od. 1921 r. Wojskowy Instytut Geograficzny). Najpierw były to przedruki map państw zaborczych, na których zmieniano po prostu nazewnictwo na polskie.

Zdjęcie: mapa okolic Wejherowa z 1921 roku, wydana przez Wojskowy Instytut Geograficzny. Jest to reprodukcja mapy niemieckiej, z naniesionymi polskimi nazwami.

Mapa w oryginalnym rozmiarze: Polona / Biblioteka Narodowa

Pierwszy skorowidz polskich miejscowości

Prace standaryzacyjne przyspieszyły w 1921 r. w związku z przeprowadzeniem spisu powszechnego. Na bazie zebranych wówczas danych powstał skorowidz miejscowości wydany w 16 tomach przez Główny Urząd Statystyczny w latach 1923-26.

Standaryzacja nazw geograficznych na poziomie centralnym nie istniała jednak aż do 1934 r. Powołano wtedy Komisję Ustalania Nazw Miejscowości przy Ministrze Spraw Wewnętrznych. Działała ona do 1939 r. i ustaliła:

• nazwy miast Polski (wykaz opublikowany w 1937 r.),
• nazwy miejscowości województwa wileńskiego (wykaz opublikowany w 1938 r.),
• nazwy miejscowości województwa kieleckiego (wykaz nie został opublikowany, a materiał zaginął w czasie wojny).

Źródło informacji: kwartalnik „Nauka”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii