Prof. Bożena Czerny z europejską nagrodą za badania kosmosu
-
Nadrzędna kategoria: Media
Badaczka z Centrum Fizyki Teoretycznej PAN otrzymała – jako pierwsza Polka w historii – prestiżową nagrodę im. Lodewijka Woltjera. Przyznaje ją Europejskie Towarzystwo Astronomiczne za wyróżniające się badania kosmosu. Prace laureatki dotyczą centrów galaktyk, kwazarów i ciemnej energii, a docelowo pozwolą zmierzyć Wszechświat.
„Cieszę się, że jako Polka mogę mieć tak duży wkład w rozwój fizyki i astronomii. Każda publikacja, nowe odkrycie i zdobywane nagrody motywują do dalszego działania. Wierzę w to, że swoją aktywnością otwieram furtkę do lepszego zrozumienia Wszechświata” – podkreśla prof. Bożena Czerny.
Natura kwazarów
Dzięki pracom badaczki możemy zrozumieć naturę kwazarów, czyli bardzo jasnych centrów niektórych galaktyk. Umiemy też coraz lepiej „odczytywać” informacje ukryte w ich świetle. To zaś sprawia, że możemy precyzyjniej oceniać odległość tych ciał niebieskich od Ziemi. Zyskujemy zatem nową „linijkę” odmierzającą ogromne odległości w kosmosie. Możemy sprawdzać jak rozszerza się Wszechświat i dowiadujemy się więcej o własnościach ciemnej energii.
Kwazary a pomiary kosmicznych odległości – zobacz wideo
Kwazary są tak jasne, że uznaje się je za najjaśniejsze trwałe (świecące w sposób niemal stały) źródła promieniowania we Wszechświecie. Ich świecenie związane jest z wpadaniem materii do znajdującej się w centrum supermasywnej czarnej dziury. Jasność tej opadającej materii może nawet tysiąckrotnie przekraczać jasność galaktyki macierzystej. Dzięki temu jesteśmy w stanie obserwować kwazary znajdujące się w ogromnej odległości od Ziemi.
Kosmiczna linijka
Prof. Bożena Czerny sprawdza, jak można wykorzystać wiedzę o właściwościach kwazarów, aby jak najdokładniej mierzyć kosmiczne odległości. A dzięki temu lepiej zrozumieć naturę ciemnej energii, która – jak podejrzewają naukowcy – ma wpływ na coraz szybsze rozszerzanie się Wszechświata. Tempo tego zjawiska jest również przedmiotem badań pani profesor.
Pomiar kosmicznych odległości jest jednym z najważniejszych, najbardziej pasjonujących i najtrudniejszych zadań współczesnej nauki. Pozwala nie tylko poznać fizyczne rozmiary Wszechświata, lecz także zbadać, jak jest zbudowany i jak ewoluuje. Wskazuje również, ile energii emitują badane obiekty i pomaga w określaniu ich natury.
„Kosmiczna linijka” – czytaj artykuł w magazynie PAN „Academia”
O laureatce
Prof. Bożena Czerny jest astronomką. Pracuje w Centrum Fizyki Teoretycznej PAN w Warszawie. W swoich badaniach koncentruje się na modelowaniu procesów fizycznych w pobliżu czarnych dziur. Porównuje również modele z danymi obserwacyjnymi. Kieruje grantem z programu Maestro Narodowego Centrum Nauki. Ponadto jest jednym z liderów grantu ERC Synergy, koordynowanego przez Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN. Celem tego projektu (wartego 14 mln euro) jest ustalenie skali odległości we Wszechświecie z niespotykaną dotąd dokładnością.
O nagrodzie
Nagroda im. Lodewijka Woltjera jest jedną z pięciu przyznawanych przez Europejskie Towarzystwo Astronomiczne (ang. European Astronomical Society, EAS). W tym roku trafiła do prof. Bożeny Czerny. Doceniono wkład badaczki w zrozumienie:
- fizyki tzw. dysków akrecyjnych, czyli pierścieni materii wokół gwiazdy lub czarnej dziury (powstają one z gazu i ewentualnie pyłu, które powoli opadają w stronę centrum),
- obszarów powstawania szerokich linii emisyjnych (ang. broad line regions - BLR) w aktywnych jądrach galaktyk.
Uznanie zyskały też badania astronomki nad ograniczeniami własności modelu kosmologicznego i ciemną energią.
To drugi raz w historii Europejskiego Towarzystwa Astronomicznego, gdy uhonorowano polskiego naukowca. W 2018 roku członek PAN prof. Andrzej Udalski (astrofizyk z Uniwersytetu Warszawskiego) otrzymał nagrodę im. Tycho Brahe za wiodącą rolę w projekcie OGLE (ang. Optical Gravitational Lensing Experiment). To największy projekt obserwacji kosmosu w historii polskiej astronomii, który do dziś pomaga odkrywać tajemnice Wszechświata.
Źródło informacji i zdjęcia: Centrum Fizyki Teoretycznej PAN (materiały prasowe)