PAN informacje

Systematyczne wyszukiwanie i usuwanie padłych dzików powinno być podstawowym narzędziem w zwalczaniu afrykańskiego pomoru świń (ASF). To jedno z zaleceń opracowanych przez Instytut Biologii Ssaków PAN. Właśnie ukazał się raport podsumowujący wieloletnie badania.

Fot. Karol Zub / Instytut Biologii Ssaków PAN

Afrykański pomór świń jest wirusową chorobą zakaźną dzikich i udomowionych świń, powodującą bardzo wysoką śmiertelność wśród zarażonych zwierząt. Epidemia ASF pociąga za sobą ogromne straty gospodarcze oraz poważne konsekwencje ekologiczne i społeczne w Europie i Azji.

W Unii Europejskiej epidemia zaczęła się w 2014 roku. Wtedy też ruszyły badania Instytutu Biologii Ssaków PAN nad ASF wśród dzików. Nasi naukowcy współpracowali z Państwowym Instytutem Weterynaryjnym w Puławach, United States Department of Agriculture (USA) oraz Animal and Plant Health Agency (Wielka Brytania).

1 września 2020 r. poznaliśmy raport podsumowujący badania. Oto najważniejsze wnioski i rekomendacje. Autorem opracowania jest dr Tomasz Podgórski.

Czynniki wpływające na rozprzestrzenianie się ASF w populacjach dzików

• Przemieszczanie się dzików ma znikomy wpływ na rozprzestrzenianie się ASF, które ma charakter lokalny, stopniowy i powolny. Dziki prowadzą osiadły tryb życia, a kontakty między osobnikami, które mogą prowadzić do transmisji wirusa, są ograniczone do zwierząt żyjących w obrębie tej samej lub blisko sąsiadujących grup socjalnych. Niska mobilność dzików, ich struktura socjalna oraz wysoka zjadliwość wirusa ASF stanowią ograniczenie dla szybkiego rozwoju epidemii, co znalazło odzwierciedlenie w powolnym tempie szerzenia się choroby w populacji. ASF wśród dzików rozprzestrzenia się stopniowo dzięki ciągłości populacji, a nie skokowo na skutek długodystansowych wędrówek dzików.

• Prawdopodobieństwo wystąpienia ASF u dzików jest uzależnione od struktury środowiska i zagęszczenia populacji. Wysoka liczebność dzików jest istotnym czynnikiem wpływającym na szansę wystąpienia, tempo rozprzestrzeniania się oraz czas utrzymywania się ASF na danym obszarze. Szanse wystąpienia ASF na obszarach dużych i zwartych kompleksów leśnych są dwukrotnie wyższe niż w mozaice polno-leśnej i pięciokrotnie wyższe niż na terenach otwartych.

• Prawdopodobieństwo stwierdzenia przypadku ASF u dzików maleje gwałtownie wraz z odległością od wcześniejszych ognisk choroby, osiągając minimalny poziom w odległości około 40 km od nich.

• Istotnym mechanizmem przenoszenia choroby (odpowiadającym za 53 do 66 % transmisji wirusa) oraz warunkującym jej długotrwałe utrzymywanie się w populacji dzików jest kontakt zdrowych zwierząt z zarażoną padliną martwych dzików. Ta droga infekcji jest szczególnie częsta przy niskiej liczebności dzików i obecność tego mechanizmu jest niezbędna do długotrwałego (powyżej 1 roku) utrzymywania się ASF w populacjach dzików. Zakażenia powstałe tylko na drodze kontaktów bezpośrednich (ang. nose-to-nose) umożliwiają długotrwałe utrzymywanie się choroby jedynie przy wysokich zagęszczeniach dzików lub przy stałym dopływie nowych infekcji.

• Martwe dziki zarażone ASF były znajdowane najczęściej w środowiskach wilgotnych, w pobliżu cieków wodnych i w miejscach zacienionych.

• ASF powoduje wysoką śmiertelność w populacji dzików, przewyższając wielokrotnie pozyskanie łowieckie. Dane z Puszczy Białowieskiej pokazują spadek liczebności o 80% na obszarze nie objętym polowaniami (park narodowy) po roku od wybuchu epidemii. Na obszarze objętym polowaniami czterokrotnie zwiększony odstrzał redukcyjny przyczynił się do pogłębienia spadku liczebności o zaledwie kilkanaście procent w stosunku do śmiertelności spowodowanej przez ASF.

Rekomendacje dla kontroli ASF w populacjach dzików

• Szanse wykrycia i wyeliminowania zarażonych zwierząt są największe na obszarach o ciągłej i licznej populacji dzików, takich jak zwarte kompleksy leśne. Koncentrowanie działań zapobiegających ASF (takich jak odstrzał, usuwanie padliny czy grodzenie) na tych terenach zwiększa szanse na skuteczne ograniczenie występowania i rozprzestrzeniania się choroby.

• Działania ograniczające ASF powinny być skupione wokół wcześniej stwierdzonych przypadków, a ich intensywność maleć wraz z oddalaniem się od obszaru zakażonego, zgodnie z przestrzennym rozkładem prawdopodobieństwa wystąpienia przypadku ASF u dzików. Potwierdza to słuszność stosowanego dotychczas systemu stref otaczających obszar wystąpienia ASF, w których prowadzi się zróżnicowane działania ograniczające szerzenie się choroby.

• Wysoka liczebność dzików zwiększa szanse wystąpienia, rozprzestrzeniania i długotrwałego utrzymywania się ASF, co wskazuje na potrzebę redukcji zagęszczeń w celu kontroli choroby. Redukcja powinna być prowadzona w systemie strefowym, koncentrując się zwłaszcza na strefie buforowej przylegającej do obszaru zakażonego. Należy unikać odstrzału w strefie zakażonej ze względu na niewielki efekt redukcji populacji w stosunku do śmiertelności od ASF oraz związane z polowaniami ryzyko wywołania zwiększonych przemieszczeń dzików poza strefę zakażoną i dalszego roznoszenia wirusa ASF. Obecnie dostępne dane nie pozwalają na wyznaczenie ścisłego progu zagęszczeń, poniżej którego nastąpi samoczynne wygaszenie ogniska choroby, ale zagęszczenia poniżej 1 osobnika/km² wydają się znacznie ograniczać szerzenie się ASF.

• Kontakt zdrowych dzików z zakażoną padliną jest istotnym mechanizmem transmisji wirusa ASF. Systematyczne wyszukiwanie i usuwanie padłych dzików powinno stanowić podstawowe narzędzie w zwalczaniu ASF, zwłaszcza na obszarach zakażonych, gdzie śmiertelność od ASF jest wysoka i liczba padłych dzików duża. Usuwanie martwych dzików pozwala zmniejszyć ilość wirusa w środowisku naturalnym i skrócić czas utrzymywania się choroby w populacji. Rola pośredniego mechanizmu przenoszenia ASF (tzn. poprzez padlinę) rośnie przy niskich zagęszczeniach dzików, co należy brać pod uwagę przy prowadzeniu odstrzałów redukcyjnych, odpowiednio zwiększając intensywność poszukiwań martwych dzików wraz z malejącą liczebnością populacji.

• Informacje o cechach krajobrazu mogą być przydatne w opracowywaniu strategii zwalczania i wyznaczaniu stref kontroli ASF wśród dzików. Obszary o dużej fragmentacji siedlisk występowania dzików mogą hamować rozprzestrzenianie się choroby. Informacje o miejscach znajdowania dzików padłych od ASF mogą posłużyć do stworzenia map siedliskowych określających prawdopodobieństwo znalezienia martwych dzików. Takie mapy mogą zostać wygenerowane na podstawie faktycznych lokalizacji co najmniej 75 martwych dzików przy użyciu modelu predykcyjnego opracowanego w trakcie badań i stanowić cenne narzędzie w wyznaczaniu miejsc poszukiwań, znacznie zwiększając efektywność tych działań.

• Wyniki symulacji testujących efektywność metod kontroli ASF w populacjach dzików wskazują, że redukcja liczebności o 50-75% stanu początkowego przyczynia się do zmniejszenia liczby nowych przypadków, ale wiąże się z ryzykiem rozprzestrzenienia się choroby na nowe obszary. Natomiast ogrodzenie obszarów zajętych przez ASF w promieniu co najmniej 20 km płotem o 95% efektywności w blokowaniu przemieszczeń dzików znacznie ogranicza szerzenie się choroby na nowe tereny. Kombinacja działań w systemie strefowym, polegająca na zakazie polowań w ogrodzonej strefie zakażonej, systematycznym wyszukiwaniu i usuwaniu z niej martwych dzików oraz redukcji liczebności populacji na przyległym obszarze, jest obecnie najskuteczniejszą strategią kontroli ASF wśród dzików, zastosowaną z powodzeniem w Czechach i Belgii.

Źródło informacji: raport Instytutu Biologii Ssaków PAN (1 września 2020)