PAN informacje

Prof. Agnieszka Chacińska z Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie oraz prof. Peter Rehling z Centrum Medycznego Uniwersytetu w Getyndze otrzymali Polsko-Niemiecką Nagrodę Naukową COPERNICUS. Uczonych wyróżniono za badania, które przyczyniły się do odkrycia kluczowych mechanizmów biogenezy mitochondriów.

Rozpoczęta w 2001 roku współpraca badawcza prof. Agnieszki Chacińskiej i prof. Petera Rehlinga przyniosła szereg istotnych odpowiedzi na fundamentalne pytania o sposób transportu wewnątrzkomórkowego białek z cytozolu do mitochondriów.

Mitochondria to organelle, nazywane „elektrowniami komórkowymi”. Są one miejscem przebiegu procesu oddychania komórkowego, w wyniku którego powstaje ATP, będący źródłem energii. Ponadto mitochondria są zaangażowane w szereg innych procesów, takich jak regulacja cyklu życiowego komórki, różnicowania, wzrostu czy śmierci komórki. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu mitochondriów skutkują wieloma różnymi chorobami. Mitochondria zbudowane są z kilkuset różnych białek, z których zdecydowana większość jest kodowana w jądrze komórkowym. Białka te syntetyzowane są w cytozolu a następnie są transportowane do wnętrza mitochondriów. Łańcuch polipeptydowy musi przedostać się zarówno przez zewnętrzną, jak i wewnętrzną błonę mitochondrialną. Badania prof. Agnieszki Chacińskiej i prof. Petera Rehlinga ujawniły szczegóły skomplikowanego mechanizmu: najpierw rozpoznawania importowanego białka przez translokazę błony zewnętrznej (kompleks TOM), a następnie przekazywania go translokazie błony wewnętrznej (kompleks TIM23). Wspólna praca laureatów zaowocowała identyfikacją kluczowych składników obu translokaz. Zaowocowała również nowymi koncepcjami dotyczącymi współpracy pomiędzy translokazami. Badania te były prowadzone z wykorzystaniem zarówno metod genetycznych, jak i technik biologii molekularnej i biochemii. Uzyskane wyniki zrewolucjonizowały poglądy na temat dynamiki i koordynacji procesów importu białek mitochondrialnych, trafiając do najważniejszych międzynarodowych podręczników.

O znaczeniu współpracy prof. Agnieszki Chacińskiej i prof. Petera Rehlinga świadczy 17 wspólnych publikacji zamieszczanych w uznanych, światowych czasopismach naukowych, w tym „Cell” i „Science”. Co ważne, kooperacja tych naukowców zapoczątkowała intensywnie rozwijającą się wymianę naukową uczestników studiów doktoranckich i staży podoktorskich między ośrodkami w Warszawie i Getyndze.

Prof. Agnieszka Chacińska jest absolwentką Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. W 2000 roku uzyskała stopień doktora biochemii w Instytucie Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie. W latach 2001-2009 przebywała na Uniwersytecie we Fryburgu w Niemczech jako stypendystka podoktorancka, a następnie niezależny kierownik zespołu. Od 2009 roku Agnieszka Chacińska pracuje w Międzynarodowym Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie. Tytuł profesora zwyczajnego otrzymała w 2014 roku. Zdobyła szereg prestiżowych grantów, m.in. WELCOME od Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (w 2009 roku) i Grant Instalacyjny EMBO (Europejskiej Organizacji Biologii Molekularnej, w 2010 roku). W 2016 została uhonorowana członkostwem w EMBO. Jej zainteresowania badawcze obejmują biogenezę, transport i usuwanie białek mitochondrialnych wewnątrz komórki.

Prof. Peter Rehling jest absolwentem Ruhr University w Bochum, gdzie studiował chemię i biologię. Po dwóch stażach podoktorskich realizowanych na Ruhr University w Bochum oraz w Howard Hughes Medical Institute w San Diego w USA, rozpoczął pracę badawczą na Uniwersytecie we Fryburgu. W 2007 roku otrzymał tytuł profesora. Od 10 lat związany z Centrum Medycznym Uniwersytetu w Getyndze, gdzie pełnił funkcję dyrektora Zakładu Biochemii Komórkowej, a obecnie dyrektora Wydziału Biochemii II. Od roku 2010 jest współpracownikiem Instytutu Chemii Biofizycznej Maxa Plancka w Getyndze. Zdobywca wielu wyróżnień i grantów, m.in. Young Investigator Award (w 2005 roku) i ERC Advanced Investigator Grant (w 2013 roku). Jest światowym autorytetem w dziedzinie procesów fizjologicznych związanych z biogenezą mitochondriów oraz zmian, jakie towarzyszą stanom patologicznym.

Polsko-Niemiecka Nagroda Naukowa COPERNICUS jest przyznawana od 2006 r. co dwa lata wspólnie przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej i Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG). Jej celem jest uhonorowanie współpracujących ze sobą badaczy z Polski i z Niemiec, którzy mogą wykazać się wybitnym dorobkiem badawczym będącym rezultatem tej współpracy. Nagrodę otrzymuje para uczonych – jeden z Polski, a drugi z Niemiec - wyłonionych w drodze konkursu obejmującego wszystkie dziedziny nauki. Kandydaci zgłaszani są przez środowisko naukowe w trybie nominacji. W edycji 2016 pierwszy raz przyjmowano także autonominacje. Laureatów wybiera Jury złożone z wybitnych uczonych z Polski i Niemiec, wskazanych przez FNP i DFG. Od nagrodzonych uczonych oczekuje się, by mieli szczególne zasługi dla współpracy niemiecko-polskiej, łącząc w sposób komplementarny różne doświadczenia, wiedzę i zasoby w celu wspólnego rozwiązywania problemów badawczych. Wyniki takiej współpracy powinny mieć potencjał otwierania nowych perspektyw w swoich dziedzinach badawczych lub innych domenach nauki. W konkursie 2016 oceniano 28 wniosków.

Wręczenie nagrody odbyło się we wtorek 7 czerwca 2016 r. w Pałacu na Wodzie w Łazienkach Królewskich w Warszawie. Każdy z laureatów otrzyma po 100 tys. euro.

Zdjęcia: Jakub Ostałowski