PAN informacje

Prezesi Polskiej Akademii Nauk (PAN) i Polskiej Akademii Umiejętności (PAU) podsumowują konsultacje przeprowadzone 6 marca 2020 r. w Warszawie. Tematem spotkania była reforma wymiaru sprawiedliwości, a konkretnie Krajowej Rady Sądownictwa. Zapraszamy do zapoznania się z komunikatem.

Komunikat prezesów

Zasadniczym przedmiotem dyskusji były 3 zagadnienia:

• Jak bez zmiany Konstytucji RP oraz prawa UE ukształtować skład Krajowej Rady Sądownictwa (KRS), aby zapewnić jej działaniom wysoki poziom etyczny i merytoryczny oraz demokratyczną legitymizację?
• Czy ustawa wykonująca wytyczne art. 187 Konstytucji RP powinna określać liczbę sędziów wybranych spośród: Sądu Najwyższego, sądów administracyjnych, sądów apelacyjnych, sądów okręgowych, rejonowych i wojskowych?
• Czy wprowadzenie nowego modelu kształtowania składu KRS powinno nastąpić po zakończeniu kadencji obecnej Rady?

W kwestii pierwszej zarysowały się dwa odrębne stanowiska. Zgodnie z pierwszym, reprezentowanym przez większość przybyłych na posiedzenie osób, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności jej art. 10, 173, 174, 186-187 interpretowane systemowo, funkcjonalnie i historycznie przesądzają, że piętnastu członków KRS wybieranych spośród sędziów powinni wybierać sędziowie. Ustawa o KRS może precyzować tryb wyboru, natomiast demokratyczną legitymację Rady zagwarantuje przyznanie prawa do zgłaszania kandydatów sędziom, organom samorządu sędziowskiego lub innym grupom społecznym niezwiązanym z władzą sądowniczą. Rozwiązanie to zapewni pełną niezależność KRS od władz i innych grup oraz transparentność i publiczną wiarygodność wyboru jej członków.

Zgodnie z drugim stanowiskiem, art. 2, 10, 173, 174, 186-187 Konstytucji RP interpretowane literalnie, systemowo, funkcjonalnie i historycznie przesądzają, że sposób wyboru członków Rady „spośród sędziów” może określić ustawa. Jak wynika z brzmienia art. 187 ust. 4 Konstytucji RP ustawa określa ustrój, zakres działania i tryb pracy KRS, a także „sposób wyboru jej członków”. Podkreślono, że Monteskiusz, będąc sędzią, wykluczał, aby władza sądownicza sama siebie kreowała. Wybór sędziowskich członków Rady przez Sejm następować powinien spośród kandydatów wyłonionych przez samorząd sędziowski po obowiązkowym publicznym wysłuchaniu każdego z nich w komisjach sejmowych. Zagwarantuje to pełną niezależność Rady od władz i innych grup oraz transparentność i publiczną wiarygodność wyboru jej członków.   

W kwestii drugiej uczestnicy debaty zgodzili się, że w KRS powinni zasiadać sędziowie Sądu Najwyższego, sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych, administracyjnych oraz wojskowych. Zgodzono się, że ustawa winna precyzować liczbę sędziów wybieranych do KRS spośród wymienionych w Konstytucji RP rodzajów sądów. Podkreślono celowość uwzględniania kryteriów etycznych i dorobku zawodowego członków KRS wymaganych przede wszystkim do oceny kandydatów w postępowaniach awansowych. Wskazano, że ustawodawca mógłby rozważyć uwzględnienie w składzie KRS dwóch sędziów Sądu Najwyższego, trzech sędziów sądów administracyjnych, w tym co najmniej dwóch Naczelnego Sądu Administracyjnego, dwóch sędziów sądów apelacyjnych, dwóch sędziów sądów okręgowych, pięciu sędziów sądów rejonowych i sędziego sądu wojskowego.   

W kwestii trzeciej wyrażono także dwa odrębne stanowiska. Zgodnie z pierwszym, większościowym, dopuszczalna prawnie i uzasadniona społecznie jest natychmiastowa interwencja ustawodawcy zmierzająca do innego niż obecnie ukształtowania KRS. Uzasadniano, że obecna KRS nie zareagowała na wskazane w dyskusji przypadki ingerencji w niezależność sądów i niezawisłość sędziów albo reagowała nieprawidłowo. Wskazano też, że skrócono kadencję niektórych członków Rady. Zauważono też, że wycofano kilka rekomendacji dla członka KRS, a wycofanie tych rekomendacji było prawnie dopuszczalne, co prowadzi do wniosku, że uchwały Rady są wadliwe. Niektórzy uczestnicy debaty argumentowali, że tożsamość organu została zmieniona, a zatem organ ten nie istnieje. Z tym stanowiskiem nie zgodzili się inni uczestnicy debaty wyjaśniający, że w świetle prawa administracyjnego organ co najmniej w części wybrany niewątpliwie prawidłowo z pewnością istnieje.

Zgodnie z drugim stanowiskiem, nowy model Krajowej Rady Sądownictwa powinien zostać wprowadzony od nowej kadencji z zachowaniem vacatio legis. Poszanowanie kadencji konstytucyjnych organów jest normą podstawową, której nie można naruszać. Odmienne podejście należałoby rozważyć tylko w przypadku sformułowania takiego wymogu przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub Trybunał Konstytucyjny. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 19.11.2019 r. nie formułuje takiego wymogu, a jedynie obowiązek zagwarantowania skutecznej kontroli uchwał KRS przez Sąd Najwyższy: „z uwagi na to, że – jak wynika z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał – decyzje Prezydenta RP w sprawach powołania sędziów Sądu Najwyższego nie mogą być przedmiotem kontroli sądowej” (pkt 145).

Uzgodniono, że kolejne posiedzenie „Forum dla praworządności” będzie dotyczyć organizacji Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego. Termin zostanie podany do publicznej wiadomości po ustaniu epidemii.

• Prof. Jerzy Duszyński, prezes PAN
• Prof. Jan Ostrowski, prezes PAU
• Prof. Andrzej Białas, były prezes PAU
• Prof. Andrzej Legocki, były prezes PAN

Kraków, Warszawa, 30 marca 2020 r.

Konsultacje w ramach Forum

Konsultacje z 6 marca 2020 r. to pierwsze spotkanie robocze w ramach „Forum dla praworządności”. W dyskusji wzięli udział:

• Gabriela Morawska-Stanecka, wicemarszałek Senatu,
• Anna Surówka-Pasek, podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta,
• Dariusz Zawistowski, prezes Sądu Najwyższego kierujący Izbą Cywilną,
• Stanisław Zabłocki, sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku,
• Janusz Drachal, wiceprezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,
• Jacek Trela, prezes Naczelnej Rady Adwokackiej,
• Aleksandra Wrzesińska-Nowacka, prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Administracyjnych,
• Rafał Stankiewicz, członek Krajowej Rady Radców Prawnych,
• Arkadiusz Tomczak, członek zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”,
• Michał Hara, naczelnik wydziału w Zespole Prawa Karnego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich,
• Jolanta Turczynowicz-Kieryłło, adwokat,
• eksperci: prof. Leszek Bosek (Uniwersytet Warszawski), prof. Anna Gorecka-Żołyńska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), prof. Piotr Kardas (Uniwersytet Jagielloński), prof. Ryszard Piotrowski (Uniwersytet Warszawski), prof. Jerzy Pisuliński (Uniwersytet Jagielloński),
• przedstawiciele Polskiej Akademii Nauk: prezes PAN prof. Jerzy Duszyński, były prezes PAN prof. Andrzej Legocki i członek PAN prof. Hubert Izdebski,
• przedstawiciel Polskiej Akademii Umiejętności: prof. Stanisław Sołtysiński.

Obserwatorami z ramienia PAN byli: prof. Andrzej Bierć, prof. Stanisław Filipowicz, prof. Ewa Łętowska, prof. Celina Nowak, prof. Paweł Rowiński i prof. Andrzej Rychard.

O Forum

„Forum dla praworządności” to inicjatywa Polskiej Akademii Nauk realizowana we współpracy z Polską Akademią Umiejętności. Celem jest merytoryczny dialog o reformie wymiaru sprawiedliwości.

Przypomnijmy, że spotkanie inauguracyjne odbyło się 31 stycznia 2020 r. Wzięli w nim udział przedstawiciele władz oraz środowisk prawniczych i naukowych.