PAN informacje

„Spadające gwiazdy” to potoczna nazwa meteorów, czyli kosmicznych okruchów skalnych, które nie dolatują do naszej planety, spalając się w ziemskiej atmosferze. Kumulacja roju meteorów zwanych Perseidami przypada w nocy z 12 na 13 sierpnia. Przez cały rok unikatowe meteoryty można zobaczyć w Muzeum Ziemi PAN. Rejestracją meteorów nad terenem Polski zajmuje się Polska Sieć Bolidowa współtworzona przez Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN.

Obraz przedstawiający rój Leonidów widoczny w Ameryce Północnej w nocy z 12 na 13 listopada 1833 r.

Od połowy lipca do trzeciego tygodnia sierpnia podczas pogodnych nocy na niebie pojawiają się „spadające gwiazdy”, które rozbłyskują i pozostawiają po sobie świetlisty ślad. Jest to zjawisko, które nazywamy rojem meteorów (meteoroidów), czyli niewielkich fragmentów materii kosmicznej, które kończą żywot w atmosferze ziemskiej.

Meteoroidy krążą wokół Słońca po ustalonych orbitach. Kiedy ich orbita przecina orbitę Ziemi, możemy podziwiać niezwykłe zjawisko strumienia meteorów. Prędkość, z jaką docierają do naszej planety, waha się od 10 do 70 km/s. Większość z nich jest jednak zbyt mała, żeby przetrwać w atmosferze i ulega spaleniu na wysokości od 80 do 120 km. Perseidy pochodzą z rozpadu komety Swift-Tuttle’a. Obserwator na Ziemi odnosi wrażenie, że meteory wychodzą z jednego punktu, tzw. radiantu. Strumienie meteorów otrzymują nazwy pochodzące od gwiazdozbioru, w którym znajduje się radiant. Sierpniowy rój Perseidów bierze początek w gwiazdozbiorze Perseusza. Nie są one jedynym rojem meteorów obserwowanym na niebie. Do najefektowniejszych strumieni meteroidów należą spadające w listopadzie Leonidy (nawet 240 tys. „spadających gwiazd” na godzinę) oraz styczniowe Kwadrantydy. Najlepszym miejscem do ich obserwacji są tereny bez sztucznego oświetlenia – Mazury, Bieszczady lub inny obszar poza miastem.

Meteoryty w Muzeum Ziemi PAN

Warto pamiętać o różnicy między meteorem i meteorytem. Potocznie zwane „spadającymi gwiazdami” meteory to niewielkie fragmenty materii kosmicznej, spadające w ziemską atmosferę i wywołujące efekty świetlne. Meteory kończą swój żywot w atmosferze ziemskiej, rozpraszając się na niedostrzegalny pył. Tylko nieliczne spadają na powierzchnię terenu jako tzw. meteoryty.

Muzeum Ziemi PAN w Warszawie prezentuje meteoryty, czyli obiekty pochodzące z przestrzeni międzyplanetarnej, które spadły na powierzchnię Ziemi. Na stałej wystawie „Meteoryty – kamienie z nieba” można zobaczyć unikatowy zbiór meteorytów z Pułtuska i Łowicza. Oprócz obiektów pochodzących z pasa asteroidów ekspozycja gromadzi również bardzo rzadkie meteoryty z Księżyca i Marsa. Wystawa jest czynna od poniedziałku do piątku w godz. 9-16 oraz w niedzielę w godz. 10-16. Tego dnia wstęp do muzeum jest bezpłatny.

Polska Sieć Bolidowa

Od 2004 roku Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN i Pracownia Komet i Meteorów prowadzi projekt naukowy „Polska Sieć Bolidowa” (ang. Polish Fireball Network). Jego celem jest rejestrowanie meteorów nad terytorium Polski, wyznaczanie ich trajektorii w atmosferze i miejsc potencjalnego spadku meteorytów. Obecnie sieć liczy ponad 30 stacji, w których pracuje ponad 70 kamer regularnie patrolujących niebo w celu rejestracji jasnych meteorów nad Polską. W sumie rejestruje ich ok. 50-80 tysięcy rocznie. Od czterech lat sieć współpracuje z Europejską Agencją Kosmiczną, dla której prowadzi pilotażowy projekt  rozwoju automatycznych stacji OmniSky, które będą obserwować nie tylko meteory, ale także zjawiska deorbitacji satelitów i śmieci kosmicznych.

Bolidy to meteory o blasku większym niż -4^m, czyli jaśniejsze niż Wenus. Powstają bardzo rzadko, gdy do atmosfery trafiają większe niż zazwyczaj kilkumilimetrowe fragmenty materii. Po nagrzaniu się do kilku tysięcy stopni zaczynają mocno świecić, często towarzyszy im grom dźwiękowy. Bolidy pojawiają się nieraz w towarzystwie rojów meteorytów takich jak Perseidy.

Oprac. na podstawie informacji dr Roksany Maćkowskiej z Muzeum Ziemi PAN i dr. hab. Arkadiusza Olecha z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN.